Czy twój zegar tyka prawidłowo?
Zdawałoby się, że naszym cyklem dnia i nocy sterują jedynie czynniki zewnętrzne np. wschód i zachód słońca.
Ale okazuje się, że wszyscy mamy własny zegar biologiczny, zwany również rytmem okołodobowym. Ten wewnętrzny zegar działa nawet bez zewnętrznej stymulacji, czyli gdy zabraknie światła nadal funkcjonuje. Zastanawiasz się pewnie: skąd wiemy, że istnieje ten wewnętrzny zegar przecież nie słyszymy jego tykania?
Otóż zawdzięczamy tę wiedzę pewnemu „eksperymentowi jaskiniowemu”.
W roku 1938 dwóch naukowców, żeby sprawdzić czy jesteśmy uzależnieni od słońca postanowiło na 32 dni zamknąć się w ciemnej jaskini mamuciej, całkowicie odcięci od światła. Chcieli zobaczyć jak będą bez niego funkcjonować. Naukowcy przez te 32 dni nie mieli ze sobą żadnych urządzeń, które by wskazywały jaka jest pora dnia. Okazało się, że mimo braku światła słonecznego ich organizmy funkcjonowały w rytmie około 24 godzinnym.
Oznacza to, że były sterowane własnym wewnętrznym zegarem biologicznym. Ich zegary wewnętrzne odliczały trochę więcej niż 24 godziny Szli do łóżka i wstawali w cyklu obejmującym 24 godziny i 15 minut. Mieli cykle około 15 godzin czuwania i około 9 godzin snu. Dlatego wewnętrzny rytm został nazwany okołodobowym. Zgodnie z nim funkcjonują też zwierzęta a nawet rośliny.
Rośliny unoszą liście ku górze aby złapać więcej słońca, ale gdy zamkniemy je w ciemnym pomieszczeniu bez dostępu do światła to i tak o określonej porze ich liście będą wyciągać się ku górze. Udowodniono, że nawet pleśń która rozwija się na żywności ma swój 24-godzinny zegar biologiczny wskazujący kiedy ma rosnąć i wytwarzać więcej zarodników. Pewne gatunki bakterii flory jelitowej wykazują też rytmy okołodobowe.
Okazuje się, że tak naprawdę wszystko zapisane jest w komórkach, w naszych genach. Bez względu na to czy dociera do nas światło słoneczne czy nie organizm doskonale wie jaka jest tak naprawdę pora dnia i w jaki sposób powinien funkcjonować. W 2017 roku amerykańscy naukowcy za odkrycie jak działa cykl okołodobowy otrzymali nawet nagrodę Nobla.
Naukowcy odkryli gen, który go kontroluje i reguluje. Chociaż nobliści badanie to przeprowadzali na muszkach owocowych to później odkryto, że i u ludzi za rytmy okołodobowe jest odpowiedzialny gen. Nasz naczelny wewnętrzny zegar biologiczny ukryty jest w naszej głowie. Gdybyś chciał się do niego dostać wystarczy wywiercić dziurę między brwiami( czego nie polecam). Właśnie tam się znajduje. Zlokalizowany jest w mózgu w podwzgórzu, a dokładnie w jądrze nadskrzyżowaniowym.
Zegar biologiczny to zegar, którego nie trzeba nakręcać. Ale musi być codziennie regulowany przez tzw.wyznaczniki czasu. Najważniejszym wyznacznikiem czasu, który synchronizuje nasz wewnętrzny zegar biologiczny jest światło. Żeby nastawić zegar potrzebujemy silnego źródła światła np. słońca.
Kiedy na siatkówkę oka padają promienie słoneczne nasze ciało dostaje od jądra nadskrzyżowaniowego sygnał: Pobudka! Stan gotowości. Podnosi się temperatura ciała, zaczynają wydzielać się hormony pobudzające do działania na przykład kortyzol.
Natomiast kiedy na zewnątrz robi się ciemno, do siatkówki dociera coraz mniej światła jądro nadskrzyżowaniowe daje sygnał: Pora iść spać! Wydziela się melatonina (hormonu snu), spada temperatura naszego ciała, zalewa nas fala zmęczenia co przygotowuje nas do snu.
Jeśli nie dostarczysz organizmowi wyraźnego komunikatu, że jest noc i pora zasypiania to twój mózg będzie myślał, że nadal jest czas aktywności i nie będziesz mógł zasnąć. Chodzi o dostarczanie odpowiednio mocnego światła o właściwych porach.
Nie dziw się, że nie możesz zasnąć gdy do późna surfujesz po necie. Dlaczego miałbyś być senny? Wysyłasz swojemu mózgowi informację, że jest dzień bo w dzień dużo jest takiego światła i wydłużasz w ten sposób swój czas zasypiania. Jeśli rozregulujesz swój zegar biologiczny względem doby astronomicznej będziesz miał kłopoty nie tylko ze snem, będziesz również czuł się okropnie w ciągu dnia bo twój organizm będzie zdezorientowany, będzie myślał, że podróżuje między strefami czasowymi. Osłabisz w ten sposób swoje zdrowie fizyczne i psychiczne.
Większość chorób np. otyłość, cukrzyca typu drugiego może być powiązana z zaburzeniami naszego rytmu okołodobowego.
Oprócz światła innymi wyznacznikami czasu, które regulują nasz zegar biologiczny jest jeszcze zmiana temperatury, pory posiłków, zajęcia sportowe, spotkania towarzyskie. Im więcej wyznaczników czasu do do ciebie dotrze o stałych porach tym lepiej zsynchronizujesz swój wewnętrzny rytm okołodobowy. W uregulowaniu twojego zegara bardzo pomogą ci regularne pory wstawania.
Sprawa jednak jest jeszcze bardziej skomplikowana bo udowodniono, że oprócz nadrzędnego zegara biologicznego istnieje też szereg mikro zegarów, które znajdują się np.w trzustce, jelitach, wątrobie, które ustalają swój indywidualny zegar biologiczny.
Każdy z nas ma wrodzony zegar biologiczny. Tylko u niektórych pracuje w rytmie zbliżonym do 24-godzinnego, a u niektórych według rytmu zbliżonego do 26-godzinnego. Te dwa typy określa się mianem „skowronków” i „sów”.
Ale o tym opowiem w innym poście.
Zapraszam Cię do wpisu na blogu.
